Περιοδικό "Θ" Θεσσαλία

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "Θ" ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Μετά την "εκκωφαντική" επιτυχία του "Ιμαρέτ" η δοκιμασία, η προετοιμασία, η κυοφορία του νέου σας βιβλίου πόσο βαριά έφερε τη σκιά της;

Το «Ιμαρέτ» μού άνοιξε τις πόρτες προς το πλατύ κοινό και ταυτόχρονα ύψωσε τον πήχη ως προς τις λογοτεχνικές μου αποδόσεις και λειτούργησε ως πρόκληση να δοκιμαστώ σε νέους λογοτεχνικούς ατραπούς και λεωφόρους. Η σκιά του με γέμισε δημιουργική ευθύνη, χωρίς ωστόσο να με βαραίνει. Αντίθετα, μιας και κάθε συγγραφή βιβλίου δεν παύει να αποτελεί και άσκηση και μαθητεία για τον συγγραφέα, με διευκόλυνε, καθώς ανέτρεχα νοητικά στις σελίδες του, να κατακτήσω το νέο λογοτεχνικό μου όραμα.

Τα σπέρματα της συγγραφής του "Άγιοι και Δαίμονες" είναι αλήθεια πως προϋπήρξαν στο "Ιμαρέτ";

Υπήρξαν τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την έρευνα γύρω από την ιστορία των Οθωμανών, το Ισλάμ και εν μέρει για την Κωνσταντινούπολη. Εξάλλου η τόσο διαφορετική περίοδος για την
Οθωμανική Αυτοκρατορία, σε σχέση με αυτήν του «Ιμαρέτ», ήταν και ένα από τα κεντρίσματα που με οδήγησαν στη συγγραφή του «Άγιοι και δαίμονες». Εννοώ ότι καμιά από τις μεταρρυθμίσεις, οι οποίες ξεκίνησαν με το Τανζιμάτ το 1839, δεν είχε συντελεστεί τα χρόνια κατά τα οποία διαδραματίζεται το νέο μου μυθιστόρημα. Επιπλέον, η καθημερινή ζωή του λαού την εποχή των Οθωμανών, θεωρώ πως είναι ένα ακόμη τέτοιο σπέρμα.

Μπορείτε να μας δώσετε περιληπτικά, εντελώς συνοπτικά το ...ιστορικό της επιλογής του συγκεκριμένου τίτλου "Αγιοι και Δαίμονες" μαζί με τον χαρακτηριστικό υπότιτλο "εις ταν πόλιν";

Το μυθιστόρημα, πέραν των άλλων, καθώς πρόκειται για ένα βιβλίο με πολυεπίπεδη γραφή, ψηλαφεί τη διαφορετικότητα μέσα στον ίδιο άνθρωπο. Γι’ αυτό και ο τίτλος του, Άγιοι και δαίμονες, που διαβάζεται και Άγιοι δαίμονες παραλείποντας το και, αφού το ήμερο και το άγριο, το ηθικό και το ανήθικο, η ομορφιά και η ασχήμια, το καλό και το κακό, το αδιάφορο προς τα κοινά και το ηρωικό ή το πατριωτικό στοιχείο είναι δυνατό να συνυπάρχουν σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής του ίδιου ατόμου. Όσον αφορά το «εις ταν Πόλιν» έχει να κάνει με το δωρικό άρθρο «ταν» αντί του «την», το οποίο χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Μεγαρείς (ιδρυτές του αρχαίου Βυζαντίου) και επί αιώνες οι Έλληνες της Πόλης. Εξ ου άλλωστε και Ιστανμπούλ. Κι αυτό, γιατί ανάμεσα στα πολλά ζητούμενά μου είναι και η πορεία των φυλών, των θρησκειών και της γλώσσα μας μέσα στο διάβα του χρόνου.

Ποιος τύπος ήρωα σας ήταν ο πιο δύσκολος για σας; Ο πιο ατίθασος, ο πιο ασυμβίβαστος και γιατί;

Κάνοντας μια αναδρομή στις ώρες της γραφής, θα έλεγα ότι ο Ανθίας είχε τον πιο δύσκολο ρόλο, καθώς τον καλούσα να λειτουργήσει ως νότα αισιοδοξίας, ανάτασης  και λύτρωσης για το κείμενο και τον αναγνώστη ακόμα και στις πιο τραγικές στιγμές. Ατίθασος, ασυμβίβαστος, γοητευτικός και ανατρεπτικός όπως εμφανίζεται στο μυθιστόρημα, δεν ήταν λίγες οι φορές που αντιστάθηκε ακόμα και στον δημιουργό του, απαιτώντας να μην αποκλίνω από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Με παίδεψε πολύ και τον παίδεψα μέχρι να ολοκληρωθεί ως χαρακτήρας. Ευτυχώς το αποτέλεσμα του παλέματος έρχονται οι αναγνώστες να το επιδοκιμάσουν με τις επαινετικές κριτικές τους και χαίρομαι ιδιαίτερα γι’ αυτό.

Και στα δυο σας έργα θίγονται με εκπληκτική- χειρουργική-λεπτομέρεια οι σχέσεις αλλοεθνών - κυρίως όμως Ελλήνων Μουσουλμάνων (Τούρκων ). Πιστεύετε ότι πέρα από τις εγγενείς διαφορές τους στα υπόλοιπα μπορούν να συναντηθούν; Αλήθεια τι είναι αυτό που χωρίζει κατά τη γνώμη σου τους ανθρώπους ;

Και στα δύο βιβλία είναι ξεκάθαρη η θέση μου: «άλλο οι λαοί και άλλο οι εξουσίες». Πολιτικές, θρησκευτικές, οικονομικές και κάθε άλλη μορφή εξουσίας. Οι λαοί, ανεξάρτητα από όσους απεργάζονται τη διχόνοια και εφαρμόζουν το διαίρει και βασίλευε, πάντα έβρισκαν τους κώδικες να επικοινωνήσουν και να συνυπάρξουν. Ωστόσο δεν έπαψαν και να πέφτουν θύματα της καθοδήγησης και της συνδαύλισης του φανατισμού, του τυφλού μίσους και της μισαλλοδοξίας. Γι’ αυτό το «Άγιοι και δαίμονες» πραγματεύεται σε όλο το εύρος του κεφαλαιώδη και διαχρονικά ζητήματα για τον άνθρωπο όπως ο πόθος, ο φόβος και ο όχλος. Η εσωτερική καλλιέργεια είναι εκείνο που μπορεί να διασώσει τους λαούς και πρέπει να είναι ζητούμενο για τον καθένα.

Με ποιο κόστος, ποια "τεχνάσματα συγγραφικά "- ας μου επιτραπεί η έκφραση - περάσατε από την ιστορία και το υλικό της στην μυθιστορηματική εξιστόρηση, από την "αντικειμενική γνώση"  στην "ευαισθητοποιημένη μνήμη";

Η αντικειμενική γνώση επιβάλλεται από τις κατά περίπτωση εξουσίες προκειμένου να δημιουργήσει μια ομοιογενή κατάσταση στην κοινωνία, η οποία αναπαράγει τυφλά και δογματικά τα στερεότυπα που διδάχτηκε χωρίς να ερευνά, να αμφισβητεί και να κρίνει. Η δε επίσημη ιστορία, καταγράφει τα λεγόμενα σπουδαία γεγονότα και αδιαφορεί για την κοινωνική ιστορία που γράφουν οι λαοί. Το «συγγραφικό τέχνασμα» το οποίο χρησιμοποίησα δεν είναι άλλο από αυτό που ισχύει από την εποχή του Αριστοτέλη, ο μύθος. Ένας γοητευτικός μύθος που παρασύρει τον αναγνώστη, ενώ στις φωτοσκιάσεις του κειμένου απλώνεται η άλλη διάσταση, οι προβληματισμοί και τα μηνύματα τα οποία επιθυμούσα να θέσω υπόψη των αναγνωστών. Βέβαια, οφείλω να τονίσω ότι μεγάλο μέρος των αναγνωστών έχει ιδιαίτερα οξυμένες κεραίες και αφήνονται ηθελημένα και χάριν της αισθητικής απόλαυσης στο πλάνεμα του μύθου. Επένδυσα και στην ευαισθητοποιημένη μνήμη, η οποία ως προϋπάρχον γόνιμο έδαφος, σε συνδυασμό με τα ερωτήματα, τις γνώσεις και τις ανησυχίες που ήδη έχουν οι αναγνώστες, συμβάλλει στην ανίχνευση των προθέσεων μου, των διλλημάτων τα οποία θέτω και των ζητουμένων μου σ’ αυτό το κείμενο. Εξάλλου, το κέντρισμα της άγνωστης καθημερινής ζωής των χρόνων εκείνων γίνεται ένας ακόμη πόλος έλξης για τον αναγνώστη, ενώ και το άρωμα της γλώσσας του 1800 προσδίδει ζωντάνια και γοητεία στο κείμενο. Προσωπικό κόστος δεν υπήρξε άλλο από τις ατέλειωτες ώρες, μέρες, μήνες και χρόνια δουλειάς.

Γνωρίζοντας ότι μια ξεχωριστή ιδιαιτερότητα, ένα δυνατό στοιχείο του βιβλίου σας είναι η γλώσσα, πείτε μας δυο λόγια τόσο για το βαθμό δυσκολίας στο να δαμαστεί αυτό το υλικό, όσο και το να ενσωματωθεί στο έργο αποτελώντας και το όχημα του μύθου του.

Πολλές αναγνώσεις των απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη, βιβλίων του Παπαδιαμάντη και απομνημονευμάτων απλών και επώνυμων Πολιτών που έζησαν τα χρόνια εκείνα, η μελέτη Κωνσταντινουπολίτικων λεξικών, τραγουδιών της εποχής, καθώς και η αναδρομή στα παιδικά μου χρόνια και στις κουβέντες των ανθρώπων του χωριού μου όπου υπήρχαν πολλά κοιτάσματα αυτής της γλώσσας με βοήθησαν, όσο ήταν δυνατό, να την κάνω κτήμα μου και να συνταιριάξω τις αράδες του κειμένου, όπως θα έλεγε και ο Τζανής. Έπρεπε να σκέφτομαι σε αυτή τη γλώσσα για να μπορέσω να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις του κειμένου και εκεί εντοπίζω τη μεγαλύτερη δυσκολία.

 
Πόση συνάφεια υπάρχει από την κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα της Κων/πολης εκείνης της εποχής μέχρι τη σημερινή ραγδαία μετασχηματισμένη ελληνική κοινωνία;

Πολύ μεγάλη. Και τότε και σήμερα οι εξουσίες επενδύουν στο φόβο για να επιτύχουν τους σκοπούς τους. Όμως επιτρέψτε μου να παραθέσω ως μερική απάντηση ένα απόσπασμα από το βιβλίο, το οποίο καταγράφεται λίγο πριν το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης του 1821. Οι ισχυροί, εγκλωβισμένοι εις τον ιδικόν τους πλούσιον βίον και εις την υπό αυτού διαμορφωμένην περί δικαίου αντίληψίν των, αδυνατούν να συλλάβουν αφ’ ενός την αληθή δυστυχίαν όσων εξουσιάζουν, αφ’ ετέρου το μέγεθος της αγανακτήσεως ήτις συσσωρεύεται εις τας ψυχάς των. Επί το απλούστερον και ως ο θυμόσοφος λαός λέγει: «Ο χορτάτος τον νηστικό δεν τον καταλαβαίνει». Προσέτι, όπως συμπληρώνει η οθωμανική παροιμία – αφού η λαϊκή σοφία δεν αποτελεί προνόμιον ενός και μόνον λαού–  «Όταν τρώγει ο ένας και βλέπουν οι άλλοι, ξεσπάει η φασαρία». Θεωρώ ότι καθόλου δεν διαφέρει η αντίληψη των σημερινών εξουσιών. Πέραν αυτού, πλήθος άλλων καταστάσεων που περιγράφονται στο μυθιστόρημα αποδεικνύουν τη συνάφεια στην οποία αναφέρεστε, τηρουμένων πάντα των αναλογιών της κάθε εποχής.

Πολλοί καλλιτέχνες υποστηρίζουν πως η μόνη επανάσταση μπορεί να επέλθει μέσα και αποκλειστικά από την τέχνη. Λαμβάνοντας υπόψη και τη σημερινή πραγματικότητα πείτε μας πόσο σύμφωνο σας βρίσκει αυτή η άποψη.

Η τέχνη είναι επανάσταση. Καλεί τον άνθρωπο να αναλογιστεί το σκοπό που βρίσκεται απά στη γης και να σύρει το ποδάρι του ένα βήμα παρέκει. Η πνευματικότητα, η αισθητική, η κρίση, η έρευνα, η αναζήτηση είναι οι εχθροί κάθε μορφής εξουσίας, κάθε δογματισμού και κάθε φανατισμού. Δεν υπάρχει πιο επικίνδυνο όπλο για τις εξουσίες από τον πνευματικό άνθρωπο, αυτόν που δεν μπορεί να συρθεί από δημαγωγούς και λαοπλάνους. Όμως είναι μια επανάσταση αργή, γιατί απαιτεί χρόνο, κόπο και αφιέρωση στην εσωτερική καλλιέργεια, η οποία φαντάζει, με βάση τα καθιερωμένα πρότυπα επιτυχίας και ευτυχίας, περιττή. Προσέτι, απαιτείται και περισυλλογή και περίσκεψη, γιατί μαζί με την ενόραση δεν πρέπει να υποβαθμιστεί η όραση. Να υπάρχει δηλαδή η αρμονία μεταξύ ορατού και αοράτου, υλικού και άυλου.

Παρατηρώντας τη δουλειά σας στο "Άγιοι και Δαίμονες" διαπιστώνει κανείς την εναλλαγή της αφήγησης με τις παραστατικές περιγραφές, κάτι που προσδίδει ένα ζωηρό κυμάτισμα στο λόγο. Η δομή αυτή του κειμένου θυμίζει τεχνική κινηματογράφου. Πώς θα σας φαινόταν η εκδοχή μιας μεταφοράς του έργου σας στον κινηματογράφο;

Ο λόγος διαθέτει τη δική του αυτονομία και δεν έχει ανάγκη να μεταχειριστεί τεχνικές άλλων τεχνών. Η παραστατικότητα του κειμένου έχει να κάνει με το στόχο να μεταφέρει τον αναγνώστη σε μια άγνωστη εποχή, να κατανοήσει τον τρόπο ζωής και σκέψης των ανθρώπων, να κρίνει με βάση τα δικά τους δεδομένα και όχι με το σημερινό τρόπο σκέψης, αλλά και για να μπορεί να συμμετέχει πιο ζωντανά στα δρώμενα. Αυτή η τεχνική προϋπήρχε του κινηματογράφου. Όσον αφορά τη μεταφορά του μυθιστορήματος στην οθόνη του κινηματογράφου με ενδιαφέρει για δυο λόγους. Ο πρώτος, γιατί μπορεί να γίνει αφορμή να φτάσει το βιβλίο μου σε πολύ περισσότερους αναγνώστες και ο δεύτερος, γιατί θα ήθελα να δω μια άλλη τέχνη να βαπτίζεται στο κείμενό μου και να γεννιέται ένα άλλο, διαφορετικό δημιούργημα. Σε κάθε περίπτωση η εμπνευσμένη απόδοση και το μεγάλο κόστος το οποίο θα απαιτηθεί με κρατούν επιφυλακτικό σε μια τέτοια απόπειρα.

Γιατί να διαβάσει κάποιος το "Άγιοι και Δαίμονες";

Για την περιπλάνηση που υπόσχεται στο μαγικό κόσμο του λόγου και της φαντασίας. Για τη γλώσσα του, η οποία επιδιώκει να αναχθεί η ίδια σε τέχνη. Για τους ήρωες οι οποίοι έχουν τους ιδιαίτερους χαρακτήρες τους, το ξεχωριστό ύφος τους και γλώσσα. Για τη δυνατότητα την οποία παρέχει για μια επανεκτίμηση ή διαφορετική αποτίμηση των ιστορικών περιπετειών και γεγονότων. Για τις γνώσεις που θα αποκομίσει. Για τους ποικίλους θεματικούς πυρήνες τους οποίους πραγματεύεται όπως ενδεικτικά η αλαζονεία της εξουσίας, η φιλία, η αγάπη που φθάνει στα όρια της αυτοθυσίας, η τύχη των ανένταχτων οραματιστών, η διαφορετικότητα ατόμων, φυλών, θρησκειών αλλά και η διαφορετικότητα μέσα στο ίδιο άτομο, και πάνω απ’ όλα το τρίπτυχο πόθος, φόβος όχλος. Και βέβαια, για τον κόσμο που θα γίνει αφορμή να κτίσει κάθε αναγνώστης μονάχος του βάζοντας το δικό του θυμικό, τη δική του φαντασία, το δικό στοχασμό και τη δική του σκέψη. Για όλους τους λόγους, δηλαδή, που ένα δημιούργημα θέλει να καταταχθεί στο διαχρονικό σύμπαν της λογοτεχνίας.