Συνέντευξη "Μορφωτικό"

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΛΠΟΥΖΟΥ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ  ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΒΑΡΒΑΡΗΓΟ.

       Ο Γιάννης Καλπούζος γεννήθηκε στο χωριό Μελάτες της Άρτας το 1960. Από το 1982 ζει μόνιμα και εργάζεται στην Αθήνα. Το 2000 από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα εκδόθηκε η ποιητική συλλογή «Το νερό των ονείρων» και το μυθιστόρημα του «Μεθυσμένος δρόμος». Το 2002 από τις εκδόσεις Κέδρος η συλλογή διηγημάτων του «Μόνο να τους άγγιζα». Το 2005 από τις εκδόσεις Άγκυρα, το μυθιστόρημά του «Παντομίμα Φαντασμάτων». Το 2006 από τις εκδόσεις Ίκαρος η ποιητική συλλογή του «Το παραμιλητό των σκοτεινών Θεών» και το 2007 το ποιητικό έργο «Έρωτας νυν και αεί», με το οποίο ήταν υποψήφιος στη «μικρή λίστα» για το κρατικό βραβείο ποίησης 2008.

      Στα μέσα Νοεμβρίου 2008 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο το ιστορικό
μυθιστόρημά του με τίτλο «Ιμαρέτ» και υπότιτλο «Στη σκιά του ρολογιού» που τιμήθηκε με το Βραβείο Αναγνωστών του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και των Λεσχών Ανάγνωσης, το 2009. 

     Ακόμη, από το 1995 έχει υπογράψει τους στίχους 65 τραγουδιών μεταξύ των οποίων τα: «Ό, τι αγαπώ είναι δικό σου», «Δέκα μάγισσες», «Τι μου ‘χει λείψει», «Γιατί πολύ σ’ αγάπησα», «Να ‘σουν θάλασσα», καθώς και 18 στίχους για το παιδικό θεατρικό «Τρυφεράκανθος». Τραγούδια του ερμήνευσαν η Γλυκερία, ο Ορφέας Περίδης, ο Γιάννης Σαββιδάκης, η Ελένη Πέτα, ο Κώστας Μακεδόνας κ.α.

      Συνάντησα για πρώτη φορά τον Γιάννη Καλπούζο στην Άγκυρα, τον εκδοτικό οίκο όπου το 2005 εκδώσαμε ταυτόχρονα εκεί τα βιβλία μας. Έκτοτε συνέχισε την ανοδική πορεία του και με το καινούριο του βιβλίο Ιμαρέτ, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, κέρδισε το βραβείο αναγνωστών για το 2009.

Γιάννη συγχαρητήρια, μίλησε μας για το τελευταίο σου βιβλίο Ιμαρέτ.

Εξελίσσεται στην τουρκοκρατούμενη Άρτα από το 1854 μέχρι το 1882, όμως θα μπορούσε να τοποθετηθεί οπουδήποτε υπήρχε αντίστοιχο πολυφυλετικό και πολυπολιτισμικό ανθρώπινο στοιχείο, μιας και στην περιοχή ζούσαν Έλληνες, Τούρκοι και Εβραίοι. Ένα ελληνόπουλο κι ένα τουρκόπουλο  γεννιούνται την ίδια νύχτα, η μοίρα τούς κάνει ομογάλακτους και το μυθιστόρημα παρακολουθεί τη ζωή τους με φόντο την ιστορία της περιοχής, και όχι μόνο. Διηγούνται σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση όσα έζησαν ο καθένας από τη δική του σκοπιά σε ήρεμους καιρούς αλλά και σε περιόδους εντάσεων και επαναστάσεων.

Ξεκινά με μια δολοφονία που παραμένει μυστήριο για πολλά χρόνια. Στη συνέχεια  αναπτύσσεται ό,τι περιλαμβάνει αυτό που λέμε ανθρώπινο στοιχείο, από τη γέννηση μέχρι το θάνατο, κι ό,τι μπορεί να αναπαραστήσει την εποχή εκείνη. Παιδικές σκανταλιές, έρωτες, συγκρούσεις, επαναστάσεις, ανταγωνισμοί εμπόρων, η «μικρή» ακόμη Ελλάδα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η θυμοσοφία των απλών ανθρώπων, η συνύπαρξη των τριών φυλών, οι φανατισμοί, η καθημερινή ζωή, οι χοροεσπερίδες, τα Καφέ Αμάν, ο πετροπόλεμος, οι Αποκριές, το Ραμαζάνι, τα χαμάμ, ο τούρκικος Καραγκιόζης, οι αφορισμοί, το λαθρεμπόριο, οι κολίγοι, οι τσιφλικάδες, ο  πλούτος και η εξαθλίωση, η γλυκιά και η πικρή ζωή. Μαζί, η περιπέτεια, η δράση, οι κωμικές ή οι τραγικές καταστάσεις

Πως αισθάνεσαι κάθε φορά που κάποιο σου έργο κερδίζει την εμπιστοσύνη του κόσμου;

 Μεγάλη συγκίνηση γιατί φανερώνει πως ταξίδεψαν στην ονειρική πολιτεία του λόγου και της φαντασίας, άγγιξε τις ψυχές και τη σκέψη τους και επικοινωνήσαμε μέσα από τις σελίδες του. Ειδικά η επιβράβευση των αναγνωστών και των μελών των λεσχών ανάγνωσης μέσα από το διαγωνισμό του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου αποτέλεσε για μένα ξεχωριστή τιμή.

Ποιητής ή πεζογράφος; Ποιο θεωρείς πιο δύσκολο είδος από τα δύο;

   Δεν είναι εύκολο να επιλέξω. «Σφάξε τη μια την ομορφιά να πιει το αίμα η άλλη», έγραψε ο Νίκος Καρούζος, όμως δεν το έκανα πράξη. Γι’ αυτό αφιερώνομαι κάθε φορά σε ένα είδος και για μεγάλη χρονική περίοδο. Ωστόσο αν είναι να επιλέξω μεταξύ των στιγμών της δημιουργίας, προκρίνω εκείνες της ποίησης, όπου προηγείται το συναίσθημα και έπεται -σχεδόν ταυτόχρονα- η λογική, τακτοποιώντας σε κατανοητή σφαίρα τα γεννήματα της ενόρασης. Πρόκειται για μοναδικές στιγμές! Σε κάθε περίπτωση βέβαια, η ποίηση εμπεριέχεται και στο μυθιστόρημα, έστω και ως σταλαγματιές.  

   Όσο για το δεύτερο ερώτημα, το ιστορικό μυθιστόρημα είναι πιο δύσκολο, γιατί  απαιτείται μακρόχρονη και κοπιαστική έρευνα. Η μεγαλύτερη όμως δυσκολία είναι να τιθασεύσει ο συγγραφέας το τεράστιο υλικό που συγκεντρώνει και να επιλέξει τι θα εντάξει στο κείμενο, ώστε να υπηρετεί τη μυθοπλασία και να μην είναι απλή παράθεση λαογραφικών και λοιπών στοιχείων.

Χρειάζεται πληγές η ποίηση για να γραφτεί;

Και πληγές, και ανάταση ψυχής, και όραμα και αισθητικό κριτήριο. Πάνω απ’ όλα όμως  να στέρξει ο δαίμονας της ποίησης, αυτό το ιερό πυρ και η θεία μανία που με κάνει να καίγομαι κυριολεκτικά και να γράφω σε κατάσταση ενσυνείδητης παραίσθησης.

Συμβαίνει το ίδιο και με την πρόζα;

 Η διαδικασία γραφής στο μυθιστόρημα είναι πολύ διαφορετική. Προέχει η φαντασία και η λογική, ενώ το συναίσθημα γεννιέται ανάλογα με την εξέλιξη της μυθιστορίας. Οι πληγές, τα βιώματα και όσα πότισαν και έκτισαν την ψυχή κάθε συγγραφέα αποτελούν  όπλο, αφορμή και πηγή έμπνευσης, ακόμη κι όταν περνούν αδιόρατα στο κείμενο.

Από πια ηλικία άρχισες να γράφεις;

 Θα έλεγα από πάντα, χωρίς να έχω σκεφτεί ότι θα γίνω συγγραφέας ή ποιητής. Έγραφα στιχάκια και τα χρησιμοποιούσα ως ερωτικό ελιξίριο ή σκάρωνα παραμύθια και ιστορίες με μεγάλη ευκολία από παιδί. Το 1990 και το 1992 τύπωσα δυο πρωτόλειες ποιητικές συλλογές, σε ιδιωτική έκδοση, και συνέχισα γράφοντας στίχους για τραγούδια από το 1995. Ωστόσο το ξεκίνημα μου στη λογοτεχνία θεωρώ ότι έγινε το 2000 και ουσιαστικά το 2002 με τη συλλογή διηγημάτων «Μόνο να τους άγγιζα», που τυπώθηκε από τις εκδόσεις Κέδρος.

Ποια πρότυπα επηρέασαν τη σκέψη σου;

 Συγκεκριμένα πρότυπα δεν είχα σε καμιά περίοδο της ζωής μου. Εντυπωσιάζομαι όμως και θαυμάζω μεμονωμένα έργα πολλών. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε και παίζει η δημοτική παράδοση, καθώς και το καθημερινό σχολείο ή η κοινωνική ιστορία όπως τη λέω, που σπούδασα στο χωριό μου ανάμεσα στους λαϊκούς ανθρώπους και τη φύση και στη συνέχεια από 18 ετών στον Κολωνό και στην Αθήνα γενικότερα.

Πως αισθάνεσαι κάθε φορά που τελειώνεις ένα έργο και φεύγει από τα χέρια σου;

 Ανακούφιση για το ευτυχές αποτέλεσμα της κυοφορίας και αγωνία για την τύχη του. Συνάμα έχω την αίσθηση της απώλειας, καθώς παύει να μου ανήκει, και ανησυχώ όπως η μάνα που το παιδί της φεύγει για άγνωστους τόπους.

Ο δημιουργός ανοίγει εμμέσως τα μύχια της ψυχής του θεωρείς βάσιμη τη ρήση: Τίποτα δεν είναι ανόσιο, αν είναι ομολογημένο;

 Τίποτα δεν είναι ανόσιο να ειπωθεί από έναν δημιουργό, εφόσον πρόκειται για την αλήθεια ή υπηρετεί την τέχνη. Αυτό δεν σημαίνει ότι εξαγνίζεται ο δράστης ή παύει να είναι ανόσια η πράξη. Εξαρτάται βέβαια πως προσδιορίζουμε το ανόσιο. Απαιτείται ολόκληρη ανάλυση  γι’ αυτό το ζήτημα. Θα φθάσουμε ως το Σωκράτη και θα μιλάμε για το ¨ό,τι είναι προσφιλές στους Θεούς είναι όσιο, και ό,τι δεν είναι, είναι ανόσιο¨ και θα συνεχίσουμε αντικαθιστώντας το ¨Θεούς¨ με τις διάφορες μορφές εξουσίας ή το γενικώς παραδεκτό και το λεγόμενο ως αντικειμενική αλήθεια κ.ο.κ. Ακόμη σε απόψεις ότι το ελάττωμα που ομολογείται και αναγνωρίζεται θεωρείται κατά το μισό διορθωμένο κι ως τον φιλόσοφο, μυστικιστή και παλαιοντολόγο Πιέρ Τελάρ Ντε Σαρντέν που υποστήριξε πως τίποτε δεν είναι ανόσιο κι όλα είναι ιερά για όσους ξέρουν πως να βλέπουν, και τόσα άλλα περί του ανόσιου ή μη.

Ερωτικοί οι στίχοι και η ποίηση σου, από που αντλείς τη δύναμη γι’ αυτό το μεγάλο γεγονός που είναι ο έρωτας στη ζωή του ανθρώπου; Πόσο ρόλο παίζει αυτός, ο έρωτας, και γενικά οι σχέσεις με τους άλλους για έναν ποιητή - συγγραφέα;

 Έχω γράψει ερωτικούς στίχους για τραγούδια. Στην ποίηση μου και ιδιαίτερα στο «Έρωτας νυν και αεί», όπου βεβαίως υπάρχει και το ερωτικό στοιχείο με τη συνηθισμένη σημασία του, έχουμε να κάνουμε με μια σπουδή πάνω στον έρωτα σε όλες τις διαστάσεις του. Δεν πρόκειται δηλαδή για ερωτική ποίηση. Έρωτας και η ντοπιολαλιά, και ο γενέθλιος τόπος, και η πνευματική επικοινωνία, και η ποίηση, και η φύση, και οι νομάδες των ιδεών και τόσα άλλα που πραγματεύεται. Με αυτήν την έννοια και αφού στον έρωτα περικλείεται σχεδόν το όλον της ζωής, αναδεικνύεται και για το συγγραφέα και τον ποιητή σχεδόν ως το όλον της δύναμης της δημιουργίας του. Αλλά και ο έρωτας με τη μορφή των σχέσεων αλλάζει από μόνος του τον κόσμο γύρω μας και εντός μας και γίνεται το ηφαίστειο της έμπνευσης. Κι όταν δεν υφίσταται ως πραγματική κατάσταση, ο αληθινός δημιουργός υποδυόμενος ρόλους ως υπέρτατος ηθοποιός, τελεί ως σε πραγματική ερωτική μέθη.

Για να γίνεις αληθινός και να φτάσεις την ευτυχία πρέπει να καείς;

 Δεν ξέρω αν φθάνει κανείς στην ευτυχία, δεδομένου ότι η ατομική κατάσταση είναι άρρηκτα δεμένη με το συλλογικό γίγνεσθαι. Ιδιαίτερα στις μέρες μας που ολόκληρος ο πλανήτης είναι μια γειτονιά. Για να φθάσει όμως κανείς στην  αρμονία, η οποία είναι πιο εφικτή και ενέχει μια μορφή ευτυχίας, πρέπει να γνωρίσει σε βάθος τον εαυτό του και γενικότερα τον άνθρωπο και τη ζωή και με αυτή την έννοια να καεί. Να έχει τις κεραίες του ακονισμένες, την παρατήρηση του σε εγρήγορση, να συνειδητοποιήσει το εφήμερο της ύπαρξής μας και διαπιστώνοντας την ανθρώπινη ματαιότητα να καταδικάσει και την ανθρώπινη ματαιοδοξία, την αλαζονεία και όλες τις μικροπρεπείς συμπεριφορές μας, ώστε να κατακτήσει τη σοφία και μέσα από αυτή την αρμονία.

Πως θα όριζες την έμπνευση;

 Έμπνευση για μένα είναι η κατάσταση που ο δημιουργός υπερίπταται του συνηθισμένου εαυτού του, μετουσιώνεται και προσεγγίζει το Θείο.

Τι έχεις να πεις για το χώρο του βιβλίου;

 Είναι ένας δύσκολος χώρος, ιδιαίτερα ανταγωνιστικός, η πνευματικότητα σπανίζει, όπως και το λογοτεχνικό όραμα και κυριαρχεί η φιλαυτία, ο εγωκεντρισμός, οι ημέτεροι και η ματαιοδοξία. Ευτυχώς υπάρχουν και οι φωτεινές εξαιρέσεις.

Η τέχνη είναι Αρετή;

 Ο Αριστοτέλης είπε «ἡ δ’ ἀρετὴ πάσης τέχνης ἀκριβεστέρα», ότι, δηλαδή, η αρετή είναι ανώτερη από κάθε τέχνη. Ονόμαζε βέβαια τέχνη ως και ένα αγώνισμα ή την επιστήμη κ.λπ. Ακόμη ότι η αρετή μορφοποιεί στην ουσία του τον άνθρωπο. Με αυτό το σκεπτικό και αφού και η τέχνη, με τη σημερινή της έννοια, συμβάλλει στην διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου, είναι αρετή.

Βρήκατε ποτέ στη ζωή σας το αληθινό πάθος;

 Και το βρήκα, αλλά και το βιώνω στον υπέρτατο βαθμό κατά τη διαδικασία της γραφής. Το δεύτερο, πολλοί λίγοι μπορούν να το καταλάβουν. Είναι όπως ο έρωτας που αλλάζει τον κόσμο μόνο για τον ερωτευμένο, ενώ για τους άλλους παραμένει ίδιος, με την επανάληψη της καθημερινότητας κι ό,τι αποχρωματίζει το μεγαλείο της ζωής.

Σε ποιες συνήθειες του συρμού αντιστέκεστε;

Σε οτιδήποτε γίνεται συρμός, μόδα. Τα αντανακλαστικά μου λειτουργούν ενάντια στις επιλογές των πολλών σε κάθε περίπτωση. Ακόμη και εάν συμφωνώ, στέκομαι ιδιαίτερα επιφυλακτικός. Πέραν αυτού δεν βλέπω τηλεόραση, δεν ασχολούμαι καθόλου με το ποδόσφαιρο ή τα αυτοκίνητα, δεν πηγαίνω διακοπές σε πολυσύχναστα μέρη, δεν κάνω δημόσιες σχέσεις και πολλά ακόμη. Μέσα από αυτήν την αυτοπαρατήρηση και το μεγάλωμα των γιών μου, έμαθα και τούτο: Τα παιδιά μαθαίνουν από αυτό που κάνεις, αλλά και από αυτό που δεν κάνεις.

Υπάρχει κάτι που θεωρείτε άφθαστο;

 Στην γραφή μου και ιδιαίτερα στην ποίηση είμαι κυνηγός του ασύλληπτου. Της ασύλληπτης εικόνας, μεταφοράς, μετωνυμίας, μετουσίωσης των ήδη φορτισμένων συγκινησιακά λέξεων κ.λπ. Άφθαστο, λοιπόν για μένα, είναι κάθε τι που δεν καταφέρνω να αγγίξω, ενώ αισθάνομαι ότι βρίσκεται στον πνευματικό μου ορίζοντα.

Τι γράφετε τώρα;

 Γράφω από τον Μάιο ένα κοινωνικό μυθιστόρημα με φόντο την ιστορία, όπως είναι και το Ιμαρέτ. Όμως με πολύ διαφορετική δομή και θεματική.